Będąc na Maderze nie można pominąć jednej z głównych atrakcji wyspy jaką są kanały irygacyjne - levadas. Szlaków wzdłuż lewad jest całe mnóstwo o różnym stopniu trudności i z pewnością każdy znajdzie tu trasę dla siebie. Spacer wzdłuż lewad to świetna opcja zwiedzenia wyspy i zapoznania się z najpiękniejszymi jej zakamarkami. Wędrując wzdłuż lewad warto także przyjrzeć się otaczającej przyrodzie, która jest tu niesamowicie bujna i niepowtarzalna. Miejscami przypomina park jurajski - np. lasy laurowe, wielkie paprocie, które tu przyjmują postać drzew.
Lewady - co to takiego?
Lewady zostały wybudowane w celu transportowania wody z terenów górskich, gdzie jest jej pod dostatkiem, na tereny położone na południu wyspy, gdzie wody brakuje, a gdzie znajdują się główne tereny rolnicze. Woda z lewad była wykorzystywana nie tylko do nawadniania upraw (pszenicy, cukru, winorośli, bananów), ale także napędzała młyny i tartaki, niegdyś podstawowe zakłady przemysłowe Madery. Lewady zaczęli budować pierwsi osadnicy, którzy wzorowali się na systemie akweduktów hiszpańskich podpatrzonych w górach Andaluzji. W ten sposób przez wieki powstała sieć mniejszych i większych kanałów w naturalny sposób (pod wpływem grawitacji) transportujących wodę w potrzebne miejsca. Większość kanałów zostało wybudowanych po poziomicach, czyli naśladując ukształtowanie terenu. Takie poprowadzenie kanałów ma na celu zmniejszenie prędkości płynięcia wody, co z kolei zapobiega erozji gleby. Lewady wiją się poprzez dolinki, stopniowo obniżając swój bieg z wysokich partii gór na niższe tereny na południu wyspy.
Biorąc pod uwagę ukształtowanie terenu, wybudowanie lewad było sporym wyczynem inżynieryjnym. Budowniczy musieli budować kanały w niedostępnych miejscach - na bardzo stromych, niemal pionowych zboczach gór, lub przerzucać akwedukty przez głębokie doliny. Aby dostać się w niektóre miejsca, gdzie nie można było dojść budowniczowie byli opuszczani w koszach.
Obecnie na Maderze istnieje około 2200 kilometrów kanałów, przejście ich wszystkich zajęło by około 3 miesięcy.
Lewady mają zazwyczaj około 50 centymetrów szerokości i około 80 cm głębokości, choć zdarzają cię mniejsze kanały o szerokości około 20 cm oraz o wiele szersze nawet do 100 cm.
Kanały wymagają nieustannych napraw takich jak usuwanie odłamków skał lub roślinności, które mogą blokować przepływ wody. W ten sposób wzdłuż lewad powstały ścieżki, które umożliwiają levadeiro (konserwatorom) monitorowanie kanałów i utrzymanie ich we właściwym stanie. W latach 70-tych XX wieku stwierdzono, że te ścieżki techniczne mogą stanowić świetne trasy spacerowe. Umożliwiają one łatwy dostęp do pięknych miejsc i spektakularnych widoków. Lewady są jednym z głównych celów wizyt na wyspie.
Jak dojechać na lewady Risco i 25 Fontes?
Zdecydowaliśmy się na spacer jednymi z najpopularniejszych lewad, które prowadzą z Rabacal. Dojazd do Rabacal nie jest zbyt skomplikowany, trzeba jednak brać pod uwagę możliwość, że któraś z dróg z jakiegoś powodu będzie zamknięta (na szczęście istnieje wiele możliwości dojazdu w to miejsce). Taka sytuacja przydarzyła się nam w drodze powrotnej, kiedy to na naszych oczach, podczas postoju w punkcie widokowym zamknięto drogę, którą planowaliśmy jechać, na szczęście bez problemu znaleźliśmy inną trasę, nieco dłuższą, ale niezwykle urokliwą. Zresztą każda droga na Maderze jest piękna i niepowtarzalna.
Do lewad w Rabacal najlepiej dojechać samochodem. My jechaliśmy z Funchal i dojazd do Rabacal, w zależności od tego którą drogę się wybierze, zajmuje około godziny.
My się nieco rozpędziliśmy i pojechaliśmy trochę dalej drogą ER210, ale była ona wspaniała, kręta i niezwykle urokliwa, a przy tym prawie pusta, także w ogóle nie żałuję tych kilku nadłożonych kilometrów, bo widoki były niepowtarzalne. Najlepiej jednak pojechać drogą ER222 lub ER211 z okolic Caletha, lub drogą VE4 przez przełęcz Encumeada. Jak już wspomniałam dróg jest wiele, a każda jest piękna i niepowtarzalna. Przy drodze nr 110 biegnącej przez interior wyspy i równinę Serra znajduje się duży parking, nie sposób go nie zauważyć. Od parkingu do domku Rabacal wiedzie wąska, kręta i stroma, choć asfaltowa droga (zamknięta dla ruchu) o długości około 2 km. Na tej trasie kursuje busik, którym można podjechać, aby skrócić sobie wędrówkę. Bus kosztuje 5 euro w obie strony i 3 euro w jedną stronę, jednak ponieważ bus zabiera jedynie 8 osób, a na dole, w czasie gdy większość osób kończy wycieczkę, zbiera się mały tłumek, trzeba się sporo naczekać na podwózkę. My mimo zmęczenia i braku wody do picia zrezygnowaliśmy z czekania, doszliśmy na parking w czasie gdy busik obrócił dwa razy, a my na pewno nie załapalibyśmy się na 3 kurs. Także gra nie jest warta świeczki, szybciej dojdzie się na pieszo, mimo że jest ostro pod górkę, niż dojedzie busikiem za który trzeba zapłacić, wolę te pieniądze przeznaczyć na coś innego, a za to spalić trochę kalorii maszerując i podziwiając widoki;) Przejście tej trasy zajęło nam 25 minut w dół i 30-35 minut w górę (130m przewyższenia), po przejściu całej trasy i z brakiem wody ;)
Lewada Risco
Levada do Risco biegnie na poziomie 1000 m.n.p.m. i prowadzi do wodospadu Risco. Trasa jest krótka (nieco ponad kilometr) i bardzo łatwa, nieomal płaska, idealna na spacer dla każdego bez względu na sprawność fizyczną. Kanał biegnie dalej za wodospadem i po drugiej stronie dolinki, lecz ścieżka jest zamknięta dla turystów. Trasa prowadząca wzdłuż tej lewady jest wygodna i szeroka, choć trzeba uważać na wystające tu i ówdzie kamienie, o które można się nieprzyjemnie potknąć. Jedynie końcowy odcinek jest nieco węższy, ale to nadaje tej trasie specjalnego "smaczku" i charakteru. Spacer wzdłuż leniwie płynącej w kanale wody oraz cieknącej wszędzie po zboczach, ścianach i roślinach robi niesamowite wrażenie. Jest cudownie, wręcz bajkowo. Na końcu trasy znajduje się punkt widokowy z którego można obserwować zarówno wodospad jak i dolinkę, a także dziką przyrodę. Podczas naszego pobytu trafiliśmy na śliczne ptaszki, które dziobały wysypane przez kogoś ziarno, siedząc na odległość wyciągniętej ręki.
Spod wodospadu trzeba zwrócić i iść tą samą drogą do rozwidlenia tras i drogowskazu na 25 Źródeł. Trasa rozpoczyna się ciągiem dość stromych, kamienistych schodów, które sprowadzają na poziom Levada das 25 Fontes.
Levada das 25 Fontes
Trasa do 25 Źródeł jest o wiele trudniejsza, dłuższa, a miejscami także dość niebezpieczna (strome urwiska tuż obok ścieżki). Jest to trasa dla nieco bardziej zaawansowanych piechurów. Ponadto, aby dostać się na poziom tej lewady trzeba pokonać partię dość stromych schodów. Dla osób zaprawionych w górskich wędrówkach, to żadne wyzwanie, jednak osoby prowadzące mniej aktywny tryb życia mogą nabawić się tu zadyszki. Ścieżka, początkowo szeroka szybko się zwęża i ostatecznie staje się wąziutką, kamienistą ścieżynką. Im dalej tym robi się ciekawiej - urwiste zbocze zbliża się tuż do ścieżki, a ta jest bardzo wyboista. Miejscami ścieżka chroniona jest niewielką barierką, trzeba podtrzymywać się brzegu kanału lub gałęzi drzew. Po drodze napotykamy jeszcze jedną partię schodów, które prowadzą do mostku nad rzeczką i dolną częścią wodospadu Risco. Następnie kilka schodków w górę i dalszy odcinek marszu wąską ścieżką wzdłuż lewady. Ścieżka jest bardzo wąska, co mocno utrudnia mijanie się na szlaku, trzeba się przeciskać i lekko przytulać do obcych ludzi, lub poczekać z boku ścieżki, o ile istnieje taka możliwość. Po jeszcze kilku mniejszych i większych zakrętach w końcu docieramy do 25 Źródeł. Miejsce wygląda magicznie, oprócz głównego wodospadu, woda kapie kaskadami z wielu miejsc (źródeł). U podnóża wodospadu znajduje się malownicze jeziorko i ponoć są odważni, którzy się w nim kąpią, jak dla mnie woda jest bardzo zimna i z pewnością nigdy bym się w nim nie zanurzyła. Po wielkich głazach można podejść bliżej, o ile poziom wody nie jest zbyt wysoki. W czasie naszej wizyty wody nie było dużo i swobodnie można było obejść okolice wodospadu. Okolica jest wspaniałym miejscem na krótki odpoczynek i przekąskę, aby nabrać sił na drogę powrotną. Inna lewada prowadzi dalej po drugiej stronie doliny, my musimy jednak wrócić tą samą drogą do samochodu. Z powrotem idzie się jakoś sprawniej i szybciej, na ścieżce jest mniej ludzi, ale jesteśmy już nieco zmęczeni. Najtrudniejszy etap trasy, to wspinaczka po stromych schodach, o których wspominałam wcześniej, nie mam kondycji i trochę się na nich zasapałam, ale udało się. Następnie krótki odcinek do schroniska Rabacal, po nim jeszcze wspinaczka do parkingu i na tym kończy się nasza wycieczka na lewady.
O czym trzeba pamiętać idąc na wycieczkę wzdłuż lewad:
Zabrać wierzchnie okrycie, nawet latem w górach i w cieniu głębokich dolin może być chłodno.
Wygodne obuwie, najlepsze będą buty trekingowe z grubą i twardą podeszwą, gdyż szlaki są kamieniste i nierówne, mogą także być mokre i śliskie.
Zabrać coś do jedzenia i koniecznie spory zapas wody do picia.
Zaopatrzyć się w dokładną mapę, najlepiej w skali 1:40 000 (dostępna w lokalnych sklepach lub on-line).
Warto zabrać małą latarkę, gdyż niektóre lewady prowadzą przez tunele.
Na bardziej zaawansowane trasy nie powinny wybierać się osoby z lękiem przestrzeni, gdyż niektóre strome urwiska mogą przyprawić o zawrót głowy.
Przed wyjściem sprawdzić pogodę oraz informacje o dostępności trasy.
W razie nagłej zmiany pogody (intensywnego deszczu, silnego wiatru) zawróć i wróć tą samą drogą.
Sprawdź ile czasu zajmuje przejście trasy, aby nie zastał cię mrok.
Numer alarmowy 112.
Na koniec krótki filmik z naszego spaceru po lewadach.
Lewady Risco i 25 Źródeł - ile czasu potrzeba?
Dojście z parkingu do domku Rabacal - 25-30 minut
Dojście z domku Rabacal do wodospadu Risco - 20 minut
Dojście od wodospadu Risco do rozdroża na 25 Źrodeł - 15 minut
Dojście z rozdroża do 25 Źródeł - 60 minut
Odpoczynek i zdjęcia przy 25 Źródłach - 15 minut
Powrót z 25 Źródeł do domku Rabacal - 55 minut
Od domku Rabaca do parkingu - 35 minut.
Łącznie przejście całej trasy od parkingu do wodospadu Risco, 25 Źródeł i z powrotem do samochodu (wszystko na własnych nogach) zajęło nam 4 godziny. Muszę jednak przyznać, że początkowo narzuciłam spore tempo, ale końcówkę mieliśmy bardzo wolną, bo byłam już bardzo zmęczona, wszyscy mnie wyprzedzali ;) Ale i tak doszliśmy na parking szybciej, niż gdybyśmy czekali na busik.
Podsumowując, spacer wzdłuż lewad uważam za bardzo udany i polecam każdemu odwiedzającemu Maderę. Po tym dość forsownym marszu byliśmy zmęczeni i spragnieni, mieliśmy obolałe nogi i stopy, ale zdecydowanie było warto. Wycieczka wzdłuż lewad to wspaniałe, niecodzienne i niezapomniane doświadczenie. Z pewnością, jeżeli jeszcze kiedyś wrócimy na Maderę, a mamy taki zamiar, bo jesteśmy tą wyspą zauroczeni, wybierzemy się ponownie na spacer wzdłuż lewad.
Jeżeli macie jakieś pytania, to piszcie - postaram się odpowiedzieć. Pozdrawiam!
